اگر داستانی روایت نشود،چه پیش می آید؟

ساخت وبلاگ

کاوان محمدپور مارتین مکوئیلان در مقدمه ی خود بر کتاب (گزیده ی مقالات روایت شناسی)، سوال بحث برانگیزی را پیش می کشد. سوالی که بیشتر ترسناک جلوه می کند تا سخت. وی می پرسد: اگر دیگر داستانی روایت نشود چه پیش می آید؟. بی گمان اهل ادبیات بیشتر از هرکسی چنین جهانی برایشان زجر آور است و خطرات آن را درک می کنند. اما به راستی اگر دیگر داستانی روایت نشود چه برجهان ما می آید؟. آیا «لال شدگی» در برابر روایت، بی سرانجامی و بحران جهان آدمی نیز است؟. اگر از منظر رولان بارت به چنین پرسشی نظرافکنیم حتی اندیشیدن به چنین جهانی خود، روایت است، و با ارفاق می تواند داستان هم باشد. داستانی در مورد جهانی که دیگر قادر به روایت کردن نیست با شخصیت های سرگردان و لال!. شاید استعاره ی «شهرزاد» در (قصه های هزارو یک شب) بهترین نمونه برای بیان جهانی بی داستان باشد. شهرزاد برای زنده ماندن و کشته نشدن توسط پادشاه مجبور است هر شب قصه بگوید، قصه های دنباله داری که پادشاه را برای شنیدن مشتاق می کند و از کشتن شهرزاد دست می کشد. شهرزاد می تواند استعاره ی بر (فراموشی) باشد، هر کس روایت نکند-داستان خود را نگوید- منجر به فراموش شدن وی و در بیانی استعاری منجر به مرگ وی می شود. عین چنین نمونه ی را می توان در مفهوم (موزلمان) در اردوگاه های نازی ها جست. «موزلمان» ( Musselman یا Muselmann ) اصطلاحی بود که در اردوگاه کار اجباری نازی ها به کسانی اطلاق می شد که شدت تحقیر و شکنجه، ترس و گرسنگی ، هرگونه آگاهی و احساس هویتی را در آن ها مضمحل کرده بود. کسانی که پیش از مرگ بیولوژیک به مرگ نمادین تن داده بودند، و با وادادن هویت و نام و میل ، در برزخی میان زیستن و مرگ، انسانیت و حیوانیت به گرفتار شده بودند. انسان هایی عاری از هر گونه هویت آدمی و گرفتار در منطق استثنایی حاکم. اینکه امروزه ما موزلمان را جز با چنین توصیفی نمی شناسیم و هویتی جز هویت موجود ستمدیده و ناامید-به معنای کامل کلمه- برایشان متصور نمی شویم، از خاطرات کسانی چون جرج سمبیریون و پریمولوی در مورد چنین اردوگاه های برمی آید. بخش اعظمی از موزلمان در اردوگاه های نازی ها از بین رفتن- یا به قول هاناآرنت نابود شدند-. اما آن تعداد کمی که زنده مانند دچار لال شدی و ناتوانی در برابر روایت فاجعه یا همان ناتوانی «شاهدت» دادن بر فاجعه شده اند. سرگذشت چنین کسانی بی گمان سرگذشتی بسیار زجر آور است. اما چنین ناتوانی در برابر روایت منجر شده امروزه ما جز مفهوم زجر و عریانی چیزی از موزلمان ندانیم و اگر در نوشته های پریمولوی و سمبیریون نامی از آنها به میان نمی آمد به همین مقدار اندک نیز از وجود آنها خبر دار نمی شدیم. روایت نکردن موزلمان بر سرگذشت خود موجب فراموشی فردیت و سرگذشت اختصاصی و شخصی افراد آن شده است. در واقع روایت پردازی شکلی از تمنا برای جاودانگی و ماندگاری است. می توان به زعم بارت، روایت را در سراسر زندگی دید. وی حضور روایت را همچون «عشق» در سراسر زندگی می داند، و تمام رفتارهای بشری را زیر عنوان روایت تقسیم می کند- از نقاشی و رقص گرفته تا داستان پردازی و موسیقی-. اما سوال مکوئیلان همچون روایت شناس، پیرامون از میان رفتن روایت داستانی است نه اخصن خود روایت. در واقع اگر روایت داستانی، یعنی بیانی نظام مند که داستانی را برایمان بازگو می کند از میان برود چه پیش می آید؟. به نظر می رسد بهتر باشد همچون روایت شناسان دو مفهوم روایت و داستان را از همدیگر جدا کنیم تا بهتر بتوان مقصود مکوئیلان را فهمید و تا حدودی از «اضطراب» چنین سوالی کاست. به زعم روایت شناسان، داستان همان ماده ی خامی است که در ذهن نویسنده/گوینده وجود دارد، بدون روابطی علی و یا نظامی مشخص روایی. هرگاه چنینماده ی خامی را به شکل شفاهی یا کتبی بیان کردیم و سعی بر نظم دادن روابط بین داستانی آن شدیم، یا به عبارتی چنین ماده ی خامی دارای پیرنگ، راوی، زوایه دید مشخص، رویدادی مشخص توسط کاراکتر یا کارکترهای خاص در زمان و مکانی خاص شد ما با روایت داستانی روبروی هستم. مورگان فاستر در کتاب -جنبه های رمان- پلات(پیرنگ) و داستان را از هم جدا می کند و اذعان می دارند: داستان زنجیره ی از رویدادها است و پلات زنجیره ی رویدادها همراه با علت است. به محض اینکه داستان را- ماده خامی که در ذهن ما است- پلاتمند کردیم شکل خاصی از بیان را بوجود می آوریم. برای نمونه در الگوی: (سیب سرخ از درخت افتاد)، ما با داستان و ماده ی خام روبرویم. اما وقتی چنین داستانی را به شکل زیر بیان کنیم و بگویم: (باد وزیدن گرفت و سیب سرخ از درخت افتاد)، چون بر روابط علی معلولی استوار است-وزیدن باد علت افتادن سیب سرخ است- دارای پیرنگ است. حال چنین پیرنگی را به علت وجود رویداد مشخص در مکان و زمان خاصی و بیان آن از زاویه دیدی مشخص می توان روایت داستانی خواند. براساس نظریه ی روایت، می توان روایت را شکلی از بیان نظام مند که وضعیتی ثابت را ناثبات و دوباره ثابت می کند دانست. براساس الگوی شش گانه روایت شناسی مایکل تولان هر روایتی مسیری مشخص و پیش روندی را تی می کند که روایی مشخصی دارد. داستان ( story ) و روایت ( Narration ) در هنگام بیان دو عنصر گره خورده و موازی هستند که خط مشخص معنایی را پدید می آورند. کلود برمون بر آن است که ما همیشه با داستان روبرویم و هرگاه نمودی خاص از روایت، چون فیلم یا حتی رقص و نقاشی را مشاهده می کنیم برایمان بازگوکننده ی داستانی خاص است که نمود کنونی آن در نقاشی یا موسیقی پدیدار شده. به عنوان نمونه موسیقی که برای ما معنای عاشقانه یا اعتراضی دارد، در نهان خود، داستانی دارد که رویدادی عاشقانه یا اعتراضی را بیان می کند. برای شناخت بهتر چنین عناصری روایت شناشان دو مفهوم نظریه روایت و روایت شناسی را از هم تفکیک می کنند، اما این تفکیک به معنای جداسازی کامل انها نیست. نظریه روایت: نظام موجود در هر روایت است،اینکه هر روایتی دارای راوی، زاویه دید، رویداد، زمان و مکان و.. است. و روایت شناسی بررسی چنین نظامی در بستر روایی خاصی است، درواقع روایت شناسی به ما می گوید که نظام روایی حاکم برا فلان داستان چیست. از نظام روایی هر روایت می تواند تشخیص داد که چه الگوهای بر ذهن نویسنده/گوینده ی آن حاکم است. این مورد را می توان در قصه های فولکور میان اقوام مختلف و یا خاطرات یا نقل حوادث مختلف توسط گوینده ها بررسی کرد. فرض بنیادی روایت شناسان، همیشگی بودن روایت است، به عبارتی روایت برساختی زبانی است و تا انسان وجود داشته باشد، نمود زبان نیز وجود دارد، از این رو همیشه روایت-با وجود انسان- وجود دارد. اما روایت داستانی چی؟، آیا همیشه روایت کردن داستان وجود دارد؟. و یا اگر سوال مکوئیلان را به گونه ی دیگر مطرح کنیم و بپرسیم خود داستان پردازی چه اهمیتی دارد که ما باید برای بقای آن تلاش کنیم؟، جواب ما به چه شکلی نمود پیدا می کند؟. شاید برای توجیه حفظ داستان مثال ریچارد رورتی در مقاله ی-هایدگر وکوندرا و دیکنز-نمونه قابل قبولی باشد. رورتی در این مقاله ما را به جهانی خیالی دعوت می کند که بر اثر تصادف، تمام دست آوردهای آن-جهان غرب- از بین رفته است، و اگر در این دنیای خیالی تنها مجموعه آثار هایدگر-همچون فیلسوف- و دیکنز-چون رمان نویس- باقی بمانند، کدام یک از این آثار به آینده گان می گوید که غرب چه دستاوردی داشته است؟. وی در ادامه ی بحث خود آثار دیکنز را دارای چنین مشخصه ی می داند. «دیکنز با خلق شخصیت های متعدد در داستان های خود به آینده گان نشان می دهد که عظیم ترین دستاوردهای ما چه بوده اند». «با خواندن آثار دیکنز توسط آیندگان است که آنان می توانند امید به آزادی و برابری را مهمترین میراث غرب بدانند، نه تکنولوژی و دست آوردهای تکنیکی آن را». از منظر رورتی رمان نمود جهان کنونی ماست، وجود تفاسیر با آدم های متعدد، ظهور و افول سیستم های معرفتی و پدید آمدن آدم هایی گوناگون تنها از دریچه ی رمان است که بازگو می شود. رورتی حتی پا را فراتر نهاده و داستان را برتر از فلسفه – البته فلسفه ی ماهیت گرا- می داند. وی بر آن است که تفاوت معرفت شناختی فلاسفه ی چون ولتر و مارکس با نویسنده گانی چون سروانتس و دیکنز در درک آنان از مفهوم اخلاق است. داستان نویسان گناه را حاصل نادانی انسان در برابر اخلاق می دانند حال آنکه فلاسفه گناه را نه تنها حاصل نادانی بلکه حاصل ناتوانی و ضعف آدمی دربرابر امر خیر و توانایی جسورانه در برابر امر شر می دانند. به زعم رورتی در داستان فردیت ها و جهان درونی انسان ها رخ می نماید و چنین آشکارگی فرصتی نو برای حضور دموکراسی و زیستنی مسالمت آمیز برای آدمی فراهم می کند. آشکارگی درون انسان دریچه ای نو به جهان است. شاید استدلال کسانی چون رورتی، باختین و تودوروف در حفظ داستان پردازی و ابداعات آن دلایل معرفت شناختی و قابل نقد باشند، اما بی گمان از سخن پیرمرد قصه گوی فیلم (قصه های هزارو یک شب) نمی توان بی توجه رد شد، آنجا که به شهرزاد گوش زد می کند: «قصه ها می توانند زندگی ما را نجات دهند». منبع: روزنامه شرق. شماره 2975

داستانی,نشود,چه,...
نویسنده : مهدی امینی بازدید : 515 تاريخ : چهارشنبه 12 مهر 1396 ساعت: 10:01