فیلم هایی از چپ و راست دنیا

سینمای 2017 در قاره های مختلف شقایق شفیعی همه می دانیم که جغرافیای سینما تاثیر بسیار زیادی در چگونگی از آب در آمدن یک فیلم دارد. شرقی ها ساز خودشان را می زنند و اروپایی ها جهان خود را دارند، آفریقا جنس مسائلش با آمریکای شمالی متفاوت است و آمریکای جنوبی هم طی سه دهه اخیر به سینمایی کاملا مجزا از جریان های دیگر دست یافته است و به طور خلاصه سینما در هر جای این جهان منطق و تاریخ خود را دارد و نمی توان آن را به چند نمونه آمریکایی یا نهایتا فرانسوی و ایتالیایی کاهش داد. در این بخش پنج فیلم را برگزیدیم که هر یک مربوط به یکی از قاره های آسیا، اروپا، آفریقا، آمریکای جنوبی و شمالی است. از یک داستان ترسناک گرفته تا تنهایی یک زن، از طبیعت شگفت انگیز تا یک خانه ویلایی شیک، از اقیانوس تا جنگلی مبهوت کننده، در این فیلم ها حاضر هستند. بارها شنیده ایم که «سینما زبانی جهانی» است، که حرفی به نوبه خود صحیح است، اما آن چه زیباست، وجود تفاوت ها و رنگ های گوناگون در دل این «زبان جهانی» است. شبی تنها در ساحل On The Beach At Night Alone هانگ سانگ سو در 56 سالگی فیلمی را بر روی پرده برد، در مورد یک زندگی که پاره پاره می شود و از کنار ما می گذرد. 2017 سال نسبتا خوبی برای فیلم های کُره ای و ژاپنی بود و «شبی تنها در ساحل» هم با بردن خرس نقره ای بهترین بازیگر زن در جشنواره برلین و کسب امتیاز 80 در سایت متاکریتیک توجه نسبتا خوبی را در فضای بین المللی به خود جلب کرد. سینمای کُره با تولید فیلم هایی نظیر «شبی تنها در ساحل»، «روز بعدی» و «اوکجا» نشان داد که هدف گذاری دقیقی هم برای سینمای هنری و هم سینمای تجاری دارد. «شبی تنها در ساحل» داستان بازیگر زنی ا ست که در دو وقفه زمانی متفاوت در جایی قرار دارد که هر بار گویا آخرین محل امن یا خانه امید زندگی اوست. شاید برای مخاطب امروزی این مسئله جالب باشد که برخی انسان ها جایی را برای گریختن به آن دارند، چون از نقطه ای که ما اکنون با آن به جهان نگاه می کنیم، شاید وضعیت بسیار راکدتر باشد و معمولا وقتی سقفی شروع می کند بر سرمان خراب شدن، یا بلایی از آسمان نازل می شود، جایی را نداریم که به آن بگریزیم و به ناچار باید تمام آن لطمات را تا لحظه آخر متحمل شویم. «شبی تنها در ساحل» یک نمایش 100 دقیقه ای از اندیشیدن به خود و برقراری ارتباط با دوستان احتمالیِ آینده و دوستانِ غریبه شده گذشته است. «اندیشیدن به خود»ی که شاید امروز نایاب ترین جنس این بازار پرزرق وبرق باشد. فرض کنیم که اوقات یک انسان به دو بخش تقسیم شود که در یکی زندگی می کند و در دیگری به کیفیتِ زندگی کردن خود و آینده و گذشته اش و اعمالش فکر می کند. این فیلم با حذف بخش اول توانسته تصویری غریب از «خوداندیشی» را در برابر ما قرار دهد. تصور کنید آدم کاری انجام ندهد و تنها به کارهایی که در گذشته انجام داده است یا شاید در آینده انجام دهد، بیندیشد. چقدر ارتباطش با محیط اطرافش متفاوت خواهد شد؟ از شهر گرفته تا طبیعت و انسان ها دیگر آن کارکرد عادی را نخواهند داشت و من فکر می کنم «شبی تنها در ساحل» به خوبی توانست این تصویر غیرعادی را روی پرده و در مقابل نگاه ما قرار دهد. بزن به چاک Get Out جوردن پیل، کمدین و بازیگر 38 ساله آمریکایی حدود 10 ماه پیش و در جشنواره ساندنس اولین فیلم خود را با نام «بزن به چاک» یا «فرار کن» به دنیا معرفی کرد. این فیلم با نمره نسبتا بالای 84 در وب سایت متاکریتیک و فروشی بیش از 50 برابر هزینه، عملکردی کاملا موفق در جلب نظر منتقد و مخاطب، برای یک کارگردان فیلم اولی، از خود نشان داد. یک تریلرِ معمایی با بازی دنیل کالویا و آلیسون ویلیامز که ابتدا آدرس هایی درباره مسائل نژادی می دهد، اما هرچه بیشتر پیش می رویم، آن قدر درگیر داستان معمایی فیلم می شویم که 100 دقیقه در چشم به هم زدنی برایمان تمام می شود. داستان مربوط به یک پسر و دختر جوان است که برای تعطیلات آخر هفته به خانه پدری دختر می روند تا زمانی را در کنار خانواده ثروتمند، تحصیل کرده و سفیدپوست دختر بگذرانند. همان طور که حدس زدید، پسرِ داستان سیاه پوست است و البته عکاس و این مسئله سیاه پوست بودن از اولین مکالمه بین این دو نفر برای ما هم مسئله می شود، اما جلوتر در جاده اتفاقی برای پسر می افتد که برای ما ابعاد روانی او را به مسئله ای دیگر تبدیل می کند. سکانس افتتاحیه فیلم هم یک بعد جنایی از همان ابتدا به داستان می دهد که تمامی این سه بعد داستانی تا سه چهارم فیلم همراه با هم جلو می روند، ولی در پایان بندی این بعد جنایی است که مسئله اساسی فیلم می شود. فیلم یک نقطه ضعف دارد و یک نقطه قوت. نقطه قوت آن در این است که اگر آن سکانس افتتاحیه جنایی را نداشت، شاید ذهن ما را به سمت یک فیلم تکراری درباره اختلاف نژادی در آمریکا می برد و درنتیجه در همان نیمه اول حوصله مخاطبی را که هنوز مسئله تبعیض نژادی برایش یک مسئله درونی شده نیست، سر می برد. نقطه ضعف اما در نواخت بالای داستانی ا ست که باعث می شود مخاطب وقت نکند به غیر از خط جنایی داستان، با خطوط دیگر ارتباطی عمیق پیدا کند، و این فیلم را به سمت شکلی از ساده انگاری می کشاند. رَد Spoor خانم آگنیشکا هلند، کارگردان 69 ساله لهستانی، سال گذشته با «رَد» وارد جشنواره برلین شد و در آن جا جایزه معروف «آلفرد باوئر» از سری خرس نقره ای را به دست آورد. نسبت من با طبیعت و اجتماع چیست؟ آیا حیوان ها هم مانند یک سنگ جزئی از طبیعت هستند، یا مانند انسان ها جان داری با احساس قلمداد می شوند؟ این پرسش ها مضمون اصلی این فیلم را شکل می دادند، آن هم از دید یک مهندس عمران بازنشسته و در فضایی رویایی از چهار فصل طبیعت لهستان. خانم دویشکو که بسیار هم روی تلفظ صحیح اسمش –که دیگران همیشه آن را اشتباه تلفظ می کنند- حساس است در یک خانه تک و تنها در کنار یک جنگل زیبا زندگی می کند. فصول مختلف همراه با شکار حیوانات مختلف سپری می شوند و خانم دویشکو که نسبت به حیوانات احساسی مانند انسان ها دارد، در یک زجر مداوم به سر می برد. در کنار این داستان مربوط به حیوانات و طبیعت یک داستان جنایی هم شروع می شود که نیمه دوم فیلم را بیشتر به خود اختصاص می دهد. جنازه هایی از شکارچیان یکی یکی این جا و آن جا پیدا می شوند، آن هم در شرایطی که گویا توسط حیوانات به قتل رسیده اند؟ آیا با یک قاتل زنجیره ای سروکار داریم، یا به قول خانم دویشکو حیوانات در حال گرفتن انتقام هستند؟ نکته برجسته در مورد این فیلم ترکیب بسیار مناسب این دو خط داستانی با هم و استقرار متناسب روابط شخصی افراد در دل داستان است. نیمه اول فیلم با معرفی نسبتا مبسوط فضا و شخصیت خانم دویشکو بستری مناسب را برای نیمه دوم فیلم که بیشتر روابط شخصی و داستان جنایی در آن جریان دارند، مهیا می سازد. «رَد» شاید یک شاهکار سینمایی نباشد، اما همین که از ابتدا تا انتها یک داستان یکدست را به ما تحویل داده و پایان بندی شجاعانه ای را برای خود برگزیده، فیلمی شایان توجه است. فلیسیته Félicité فیلم اَلن گومیس فرانسوی در جشن سینمای آفریقا شش جایزه را برد تا در این زمینه رکورددار تاریخ این جشن باشد. «فلیسیته» داستان یک مادر تنهاست که می بایست دشواری های اقتصادی و اجتماعی را یک جا به دوش بکشد. این فیلم اولین بار در جشنواره برلین اکران شد و در همان جشنواره هم موفق شد جایزه بزرگ هیئت داوران را با خود به خانه ببرد. خیابان های کینشاسا و موسیقی مخصوص آن فضای عمومی این اتفاقات بودند و رنگ غریبانه ای به چهره این مادر سیاه پوست می زدند. فلیسیته یک خواننده محلی است و یک پسر 14 ساله دارد. همه چیز با نوسان پیش می رود تا لحظه ای که پسرش طی یک تصادف در بیمارستان بستری شده و مادر با همان جمله معروف «تا پول نباشه، عملش نمی کنیم» روبه رو می شود. سرگشتگی یک مادر از یک سو در خیابان های بی نظم و خاک گرفته شهر و از سوی دیگر بین برخوردهای تند و عجیب آشنا و غریبه فضای اصلی این فیلم را می سازند. باز هم امسال با فیلمی روبه رو بودیم که یک زن باید قدرت درونی خود را باز می یافت تا بتواند از مشکلات پیش آمده در زندگی عبور کند، و با رفع اولین مشکل به سطحی از بازیابی خود برسد که نگاهش به زندگی را به طور کل دگرگون سازد. چیزی که از همان روزهای جشنواره برلین نظر منتقدان را به خود جلب کرد، ترکیب موسیقی با یک رئالیسم بصری در فیلم بود. کافی ا ست سینمای داعیه داران نئورئالیسم امروز ازجمله اصغر فرهادی خودمان را به یاد بیاورید که حتی از کوچک ترین سطحی از موسیقی در فیلم گریزان هستند، اما این فیلم ترکیبی غریب از این واقعیت و خیال به دست داد. اگر برادران داردن در «روزتا» عدم قطعیت را به سر حد خود رساندند، گومیس در «فلیسیته» سعی کرد این عدم قطعیت را با یک حس غوطه وری موزیکال در هم بیامیزد و تا حدی بسیار زیاد هم موفق بود. در سالی که سینمای آفریقا عملکرد چشم گیری در جهان نداشت، «فلیسیته» یکی از فیلم هایی ا ست که قطعا نمی توان آن را نادیده گرفت و از آن گذشت. زنی شگفت انگیز A Fantastic Woman منتقدان حاضر در جشنواره برلین 2017 مبهوت این اثر 100 دقیقه شیلیایی شدند. «زنی شگفت انگیز» در همان جشنواره توانست جایزه بهترین فیلمنامه را از آن خود کند و اکنون با امتیاز بسیار بالای 94 در وب سایت متاکریتیک سومین فیلم سال 2017 در سینمای جهان به حساب می آید. سباستین للیو، کارگردان 43 ساله آرژانتینی-شیلیایی، که چند سال پیش با فیلم «گلوریا» توقعات را بسیار از خود بالا برده بود، این بار هم با مرکزیت قرار دادن یک زن یک گام بلند رو به جلو برداشته است. داستان عاشقانه زندگی یک زن که همواره در مسیر زندگی اش با پیچیدگی ها و دشواری های زیادی روبه رو بوده است، مانند یک ماهی خلاف جهت جریان خروشان رودخانه یا خیلی ساده تر یک انسان که راهش را می رود، اما بادهای مخالف شدیدی بر او می وزند. یکی از دغدغه های دراماتیک انسان پاره شدن روان اوست. کافی است فکر کنید آن کسی که باید نیستید، یا مثلا می توانستید آدم بهتر یا بدتری باشید، یا آدم دیگری در آینده خواهید شد، تا تصویری از یک انسان روان گسیخته به دست بیاورید. با این شکل از طرح مسئله تقریبا همه انسان ها روان گسیخته اند و واقعا هم چنین است، پس مسئله اصلی فرایند آشتی و بازگشتنِ انسان به خودش است. «زنی شگفت انگیز» همین فرایند را حداقل در دو بُعد شخصی و اجتماعی، پیرامون دو مسئله «زن بودن» و «عاشق بودن» با هم ترکیب کرده و حاصلش یک ساعت و نیم غرق شدن در تصویر و احساسات است. جدای از بازی خیره کننده دانیلا وگا آن چیزی که «زنی شگفت انگیز» را بدل به یکی از دیدنی ترین فیلم های سال 2017 می کند، فضایی ا ست که از خلال تصویر پر رنگ و براق فیلم به ما اجازه خیال کردن را می دهد، تا یک وقت به اشتباه دست به تحلیل خط به خط روان کاوانه شخصیت اصلی این فیلم نزنیم. چند نمای پررنگ فیلم مثل وزیدن باد یا نگاه کردن در آینه بزرگ در خیابان هم از آن سری ایده هایی هستند که کارگردان توانسته به خوبی با ریتم فیلم همراهشان سازد و از اثر بیرون و جدا نیفتاده اند. «زنی شگفت انگیز» قطعا یکی از فیلم هایی خواهد بود که امسال در جشن هایی نظیر گلدن گلوب و اسکار اسمی از آن خواهیم شنید.